Als we burn-out simpel bekijken, komt het neer op een overdaad aan stress: stress die zowel te lang aanwezig is als waarvan de intensiteit te hoog is, waardoor het een negatieve impact heeft op de persoon. Stress op zich is niet slecht: het zorgt ervoor dat we extra alert kunnen reageren en geconcentreerd kunnen blijven tijdens een lastige situatie. Waar dit evolutionair gezien vooral het geval was in een confrontatie met een roofdier, is het nu nuttig wanneer we geconfronteerd worden met een plotse hartstilstand van een patiënt of wanneer een dringende interventie uitgevoerd dient te worden. Ook in het dagdagelijkse leven kan een dosis ‘gezonde’ stress behulpzaam zijn om bepaalde uitdagingen te trotseren. Wanneer deze stressvolle situatie dan weer verdwijnt, zou de spanning of stress vanzelf ook weer weg moeten gaan.
Wanneer structurele stress-veroorzakende factoren – zoals problemen op het werk, een te hoge werkdruk en familiale of relationele problemen – te lang aanwezig blijven, kan dit leiden tot overbelasting, uitputting of overspannenheid. Zeker wanneer het dan ook nog eens ontbreekt aan tijd en mogelijkheden om tot ontspanning te komen.
In het uiterste geval kan dit uitmonden in een burn-out. Dit is in principe een werkgerelateerde aandoening, hoofdzakelijk veroorzaakt door een onevenwicht tussen hoge werkeisen en onvoldoende hulpbronnen op het werk, maar kan gefaciliteerd worden door stressoren in de privésfeer.
De kernelementen van burn-out bestaan uit:
- Extreme vermoeidheid.
- Ontregeling van emotionele en cognitieve processen, gevoel van professionele onbekwaamheid.
- Mentaal afstand nemen (als disfunctionele poging om verdere uitputting te voorkomen).
Deze kernsymptomen worden frequent vergezeld door secundaire symptomen, zoals een depressieve stemming en psychosomatische spanningsklachten.
Mogelijke oorzaken
De werkgerelateerde factoren die aanleiding kunnen geven tot overspannenheid en burn-out zijn zaken waar we als assistent vaak met in contact komen en we soms weinig impact op hebben.
Enkele voorbeelden:
- Te veel patiënten moeten zien of verzorgen.
- Overlast aan administratie.
- Lange werkdagen, geen of onvoldoende pauze, vakantiedagen die geweigerd worden.
- Gebrek aan personeel, ondersteuning en middelen.
- …
Dit kan bijvoorbeeld een structureel probleem zijn binnen je stageplaats. Als assistent hebben we rechten die soms niet gerespecteerd worden. De stagemeester heeft dan weer plichten naar ons toe die niet vergeten mogen worden. Is er sprake van een structureel probleem, neem dan gerust contact op met VASO en dan kijken we samen hoe we aan een oplossing kunnen werken.
Daarnaast komt ieder van ons ook in aanraking met psychologische of emotionele belasting: de confrontatie met zieke patiënten, een gevoel van onmacht wanneer je niet in de mogelijkheid bent de juiste zorg te verlenen, moeilijke boodschappen moeten overbrengen aan patiënt of familie, de samenwerking met ander zorgpersoneel die niet vlot verloopt….
Ook andere elementen die al dan niet onrechtstreeks met het werk te maken hebben kunnen het risico op overbelasting/burn-out vergroten:
- Onvoldoende slaap (door piekeren, frequente wachtdiensten, lange uren, …).
- Onvoldoende ontspanning en beweging.
- Gebrek aan energie-gevende activiteiten buiten het werk (slechte work-life balance).
- Doorgedreven perfectionisme.
Symptomen
Heel wat signalen die in de richting van overbelasting en burn-out kunnen wijzen, worden vaak als ‘normaal’ beschouwd. Zowel door onszelf als door de mensen om ons heen worden de klachten genegeerd omdat ze zogezegd bij ons beroep horen. “Ze zullen wel weer verdwijnen.” Niets is echter minder waar. Wanneer de stressoren aanwezig blijven en de mogelijkheden om tot rust te komen niet of weinig aanwezig zijn, ontstaat er een vicieuze cirkel. Je zal het steeds moeilijker hebben om met die stress om te gaan, je zal nog minder goed kunnen ontspannen en de stress zal zich verder opstapelen. We geven hier een aantal symptomen van chronische stress en delen ze op in de lichamelijke, psychische en gedragsmatige symptomen.
Typische lichamelijke symptomen:
- Aanhoudende vermoeidheid
- Slapeloosheid
- Spierpijn, hoofdpijn, rugpijn
- Maaglast, darmklachten, verstoorde eetlust
- Verhoogde gevoeligheid voor infecties
- Palpitaties, hypertensie, hypercholesterolemie
Typische psychische symptomen:
- Niet meer tot rust kunnen komen, gejaagd gevoel
- Prikkelbaar en geïrriteerd zijn
- Niet meer kunnen genieten, lusteloosheid, futloosheid
- Verlies aan concentratie, vergeetachtigheid
- Besluiteloosheid, onzekerheid, verminderd zelfvertrouwen
Typische gedragsveranderingen:
- Minder goed presteren en meer fouten maken
- Meer roken, meer alcohol drinken en meer drugs gebruiken
- Hoger gebruik van slaap- en kalmeermiddelen
- Sociale contacten worden steeds meer uit de weg gegaan
Wanneer chronische stress blijft aanhouden, zijn er verschillende gevolgen mogelijk. Initieel geraak je typisch meer en meer uitgeput, waarbij kleine zaken hevige emotionele reacties kunnen uitlokken en de dagdagelijkse gang van zaken (zowel op het werk als thuis) steeds moeilijker wordt. In dergelijke gevallen kan enkele weken rust voldoende zijn en spreekt men van overspannenheid. Als arts durven we al eens onze eigen symptomen te negeren tot op het moment dat we in een vergevorderd stadium komen waarin rust alleen onvoldoende is. In zo’n geval spreken we van een burn-out. Op dat moment is werken en thuis functioneren nauwelijks nog mogelijk.
Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen stress/overspannenheid en burn-out. De verschillende symptomen worden hieronder weergegeven.
Burn-out vs. Depressie
De symptomen van een burn-out lijken op die van een depressie. In beide gevallen is men somber en lusteloos, leeft men sociaal teruggetrokken en zijn er vaak gevoelens van schuld en schaamte aanwezig. Toch zijn er enkele belangrijke verschillen tussen beide aandoeningen. Het is uiteraard niet altijd zo zwart-wit, maar we geven het hier toch mee:
- Waar depressie eerder een stemmingsstoornis is, is burn-out een stoornis op vlak van energie. Iemand met een burn-out wil vaak bepaalde zaken doen, maar heeft er de energie niet meer voor. Dit terwijl iemand met een depressie geen zin meer heeft/ alle interesse heeft verloren. Burn-out is het gevolg van totale uitputting door een langdurige overbelasting. Zelfs simpele zaken zoals wandelen zijn moeilijk en vaak is er sprake van concentratiestoornissen of overgevoeligheid aan prikkels. In getuigenissen hoor je vaak dat mensen in het begin van hun ziekteverlet na de diagnose van een burn-out vaak dagen aan een stuk slapen omwille van deze chronische overbelasting en vermoeidheid.
- Bij een burn-out gaat werk altijd wel een rol spelen in de pathofysiologie. Bij depressie is dit anders, daar kan het weliswaar een factor zijn, maar dan in een combinatie met zowel psychische, sociale, medische, hormonale en erfelijke elementen.
- Waar bij depressie aangetoond is dat ook genetische factoren een rol spelen is er geen evidentie dat dit bij burn-out het geval is. Vaak gaat het eerder om persoonsgebonden factoren waarbij doorgedreven perfectionisme, niet willen opgeven en een “will to please” gedrag predisponerende factoren zijn. We zien het ook vaker bij dienstverlenende beroepen. En zeker bij mensen die zeer gepassioneerd werken: “For if you were to burn out, you must first be on fire.”.
Wat als ik denk een burn-out te hebben?
Denk je een burn-out te hebben of iemand te kennen die mogelijks burn-out heeft, dan is hulp zoeken (waar je nu al de eerste stap in gezet hebt) essentieel. In het geval van stress en overspannenheid kan je zelf nog proberen ingrijpen (zie hiervoor ook onze andere pagina), maar van zodra je een zeker punt gepasseerd bent, is hulp noodzakelijk. Wil je jouw risico op burn-out bepalen, dan kan je dit doen via de Burn-out Assessment Tool op de volgende pagina.
Je kan bij verschillende personen hulp zoeken. Een overzicht vind je ook terug in onze flowchart.
- Je kan erover praten met een collega arts en samen het probleem bekijken en verder hulp zoeken.
- Je kan contact opnemen met VASO. Zeker in het geval van een structureel probleem op de stageplaats kunnen wij belangrijke hulp bieden. Ook bij problemen op het vlak van mentaal welzijn kun je bij ons terecht en zoeken we samen naar een oplossing.
- Een begeleiding bij een psycholoog of psychiater kan een deel zijn van je herstelproces.
- In België zijn er 2 hulporganisaties die zich inzetten voor het mentaal welzijn van artsen in het algemeen. Dit zijn Doctors4Doctors (https://www.doctors4doctors.be/) en Arts In Nood (https://www.artsinnood.be/).
Weet dat je er niet alleen voor staat en we samen naar een oplossing kunnen zoeken!
Bronnen:
- https://www.tegek.be/psychische-problemen/klachten/stress-overspannenheid-en-burn-out
- Persoons, Philippe. “Burnout and Depressive Disorder with Atypical Features: Are They Both Mood Disorders or Not? | Burn-out En Depressie Met Atypische Kenmerken: Zijn Het Beide Stemmingsstoornissen of Niet?” Tijdschrift Voor Geneeskunde, vol. 73, no. 10, 2017, pp. 619–630.